Heta çi radeyê pêdiviya ziman bi
peyvên nû yan jî bi zaravan heye?
✍Nivîsîn: Diyako Hashemi
Wergêran:Ebdûlazîz Qasim
Pênûsa Azad-H 15
Radeya zêdekirina peyvên nû li ser zimanekî, bi çend hokaran ve girêdayî ye, wek nimûne, li vir li ser pêdivî û pêşveçûna ziman bi peyv û zaravên nû dikarin li ser van çend hokaran rawestin ku karîgeriya wan li ser hewcedariya dirustkirina peyvên nû di zimanekî de heye:
1-Pêşveçûna
teknolojiya:
Dibe ku pêdiviya
teknolojiya nû û pêşkeftinên di zanistiyê de bi dirustkirina peyvên nû hebe ji
bo şîrovekirin û ravekirina têgeh û diyardeyên nû, wek nimûne, ku peyvên wekî
"Internet", "smartphone" û "blog" ji ber
pêşveçûnên teknolojî û ragihandinê di gelek zimanan de bi gelemperî wekî xwe
hatine zêdekirin, lê belê, hin têgeh û termên din jî hene ku di pir zimanan de
hatine dirustkirin yan jî hatine wergerandin, her wisa ku Kurd jî di vî warî de
çalak bûne, bo nemûne di warê IT-ê de, ev zaravên jêrîn bi ciwanî hatine
dirustkirin:
(Malper=homepage), (Şekiroke=cookie), (wêbixişok=crawler), (perge= file), (rûmêz=desktop), (renûs=digit), (navê pawan=domain name), (Raje=service), (Rajekar=server), (nerimewale=software), (reqewale=hardware), û li vir ku bi sedan zaravên din wekî van hene lê nikarin behsa wan hemûyan, ji bo bêtir agahdarî li ser van peyvan dikarin Ferhenga IT-ê bixwînin.
2-Guhertina
kultûrî:
Guhertin û bizavên çandî jî dibin sedem bo afirandina peyvên nû, car pêdiviya bîroke, mode, celebên muzîkê û diyardeyên civakî bi dirustkirina zaravên nû heye, da ku li ser van mijarên girêdayî bi wan bi karîgerî biaxivin, bo nemûne tar, gîtar, fîlolon, senfonî û hwd.
Di hemû biwaran de, bi
berdewamî pêdivî bi zaravên nû hene:
((Takxwazî=Monism, (pawanxwazî=monopolism),(Desthilatxwazî=authority), (lêhat=productivity) û bi dehan û sedan zaravên din.
3-Cîhangîrî
(Globalîzm):
Cîhangîrî bûye sedem ku pêwendiya di navbera çand û zimanên cuda de zêde bibe, ev yek dikare bibe sedema nasandina peyvên kurdkirî (peyvên ji derve hatine di nav zimanê kurdî) û peyvên nû ji bo derbirîna têgeh û ramanên ziman û kultûrî bikin, yan jî peyv hene ku bi navekî li çaraliyê cîhanê belav bûne: coronavirus, malaria, selfie, internet, Bluetooth, avatar, web, webseminar, hwd.
4-Zanist
û Teknolojî:
Di zanist û teknolojiyê de, bi awayekî berdewam afrandin û
dahênanên nû peyda dibin, ji bo ragihandina van pêşveçûnan, car pêwîstî bi
peyvên nû yan zaravên taybetmend heye, mînak:
(Barge=charge) , (karebadoz=elektroskop), (Jimêre=arithmetic), (Jimêrer =calculator), (Bizok=dînamîk).
5-Nermbûna ziman:
Ziman bi awayekê berdewam di guhertinê de ye û li gorî şert û mercên nû xwe digunce, dikare bi rêya guherandina peyvên kevn, yan jî berhevkirina wan, yan jî bi alîkariya pêşgir û paşgiran peyv û zaravên nû dirust bike.
Kurda ji peyva xişok
(craw) zaravekî nû (wêbxişok=Webcrawler) çêkiriye.
Webxişok bernameyekiyê komputerê ye ku bo lêgerîn û îndêksikirina naveroka malperê û zanyariyên din bi rêya internetê tê bikaranîn.
(Malper,homepage) ji peyva mal û pere
hatiye afirandin.
Tê bîra min, demê ku ev
peyv yekemîn car hat bikaranîn, di rojên destpêkê de gelek kes li dijî wê
rawestan û digotin ku ev peyvek zor seyr û xerîb e, ji bo çi her Engilîzî bikar
nayênîn, heta hin kesên din jî li dijî derketin û digotin ku peyva “malper”
“werîs: hevsar” bibîr me tîne! Lê belê
bi demê re em hemî dibînin ku cihê xwe girt.
Car heye ku di zimanê
kurdî de ji bo dirustkirina peyekî yan bikaranîna peyvekî ji bo têgeheke nû,
gelek peyvên din hatine çêkirin û bikaranîn.
Bo nemûne di warê
bankevaniyê de kurdan peyva “palpişte” li hember peyva “reserve” diyar
kiriye. Her ev yek bûye bingeh ji bo
gelek peyvên din yên wekî:
Palpiştiya Seretayî= initial reserve,
الاحتياط
الاولي
palpiştiya pêguhertina
derekî = foreign exchange reserve
احتياطات
التحويل الخارجي
Palpiştiya hêza renckêş=
Laboure Force Reserve
احتياطي
القوى العاملة
Girîng e ku bizanîn ku
pêdiviya hemû zimanan bi heman hejmarê peyvên nû nîne.
Ku hin ziman nermatî di
rêzimana wan de heye ku dihêle peyvên nû bi hêsanî dirust bibin yan ji
berhevkirina peyvên heyî peyvên nû werin afirandin, dema ku hin zimanên din tundtir nikarin
peyvên nû werbigirin.
Heta ku helwêsta civakî
jî roleke xwe heye li ser bikaranîna zimanê xwe li hember pejirandin û
qebûlkirin û bikaranîna peyvên nû û tevlîkirin û cihgirtina çend peyvên nû di
zimanekî de.
ليست هناك تعليقات: