Seydayê Tîrêj:(Mela Nayîf Heso-1923-2002):
BIRAHÎM QASIM
Edebiyata
kurdî ew jî wek a gelek miletan ji encama zanîn û xwendina edebiyata cîhanî û
çanda gelan, ji layê rewşenbîrên Kurd ve, ji rewşekê yan qonaxekê derbasî
qonaxeke din bû.
Edebiyata kurdî di serdema nûjen de em dikarin piraniya
helbestvan û nivîskaran di nav rêbaz û doktrînên edebî de rêz bikin, û gelek
mînak û şêweyên helbestî hene, ku wêneyekî berfireh li ser pêşketina dîroka
edebiyata kurdî ya van çend salên borî da diyar bikin ku rola ronakbîrên
kurd di pêşxistina edebiyata kurdî di dema nûjen de bi taybet di destpêka
Rojnamegeriya kurdî dema ku
yekemîn rojnameya kurdî di sala 1898an de jêrnavê Kurdistan paşê li Ewropa û
Qahîreyê derket ta sala 1918an.
Ev nifşê nû ji nivîskar û helbestvanên serdema çerxa bîstan, nivîsên xwe
guhertin, di dema guherînên mezin di rewşa cîhanî de çêbûn, û li seranserî
cîhanê hestên netewî gihiştin asteke bilind û derketin holê, di vê guherîna
cîhanî de careke din Kurdistan hate parçekirin û mafê gelê Kurd ji aliyê
neteweyên dagirker û hevalbendên wan ji dewletên bihêz mîna Fransa û Înglîz ve
hate binpêkirin, ji aliyê siyasetmedar û rewşenbîrên Kurd ve dîrokeke reş hate
tomarkirin.
Em di nav hinek helbestên nifşê nû de
dibînin, ew bi giştî dirameyên xemgînî û derd in, bi şêweyê klasîk, romantîk û
bikaranîna ciwaniya realîzma xwezayê, ku jiyana Kurdan a bextreş nîşan didin
hatine nivîsandin.
Bêguman helbestên hinekan, bi sadebûn û zelalî tên
binavkirin, di nav gelê Kurd de bi awayekî berfirehtir dengvedaneke mezin bi
dest xistine, ji ber ku rewşa gelê xwe, bi nivîs û helbestên xwe ve gihandine,
nemaze piştî Şerê Cîhanê yê Duyem, rêbazên edebiyata kurdî mijarên nû yên ji
dîroka siyasî ya herêmê hatine deynkirin, û bi têkoşîna rizgarîxwaziya Kurdan
ve girêdayî ne, û ji nû ve rastkirina metnên edebî yên gelêrî ku ji dîroka gelê
Kurd hatiye veguhestin.
Meydane ji bo hirç û çeqel,
rovî û keftar
Gorî te bim bilbil, ji serê darê tu wer xwar
Da pêk ve mijûl bim, bi xwe
çend rojên di dijwar
îro li me ferman e, li ser gerdenê şûr e
Destê tewqyê îro ku em herdu
bidin hev
çend sal û zemanên di xerab jîn em di gel hev
Dinya bi xwe dewran e, bizan
geh roj e, geh şev
Geh tarî û dûman e û geh rewşen û nûr e
Dîna xwe bide nik bayê barîn
ey birader
Sitêra sibê îro ji şerqê li me da der
Rewşen kirî Kurdistan,bi
carek wê seraser
Nîşana sibê ye, fereca xêrê ne dûr e
Piştê wê sitêrê bi xwe
berbanga sibê ye
Wê roj hilê rohnî têkeve şûna şevê ye
Karwanê me wê bighêje war û
meqsedê ye
çerxa felekê herdem bi fetl û ger û dewr e
çexa felekê herdem bi fetl û
ger û dewran
Hêvî û hawara me di Yezdanê dilovan
Umîd me herdem bi xwe
serdarê li Berzan
Wek Tîrêj dibêje:jîn divê kotek û zor e.
Herweha bandorên xwe
li civaka mirovahiya gelê Kurd kirin, di heman demê de guherînek di edebiyata wî de hate çêkirin û xwe ji hin
şêweyên edebî wek tesewif û doktrînên cihêreng vekişandin, lê ewqas ne bi
zelalî, carina xwe tevlî Sosyalizmê û Hebûna Rasteqîne Existentialism (Hebûnî)
dikirin, dibe ev çand dibû sedema ku beşê mezin ji wan êkser li dijî pîlan û
kiriyarên dijî mirovahiyê derkevin, dema wêje û edebiyat, huner û folklor kirin
xizmeta kurdewariyê , beşek ji hunera xwe ya gelêrî û devokî xistin warê kar û
piraktîkê û bi zimanê kurdî li gel hemû zehmetiyan ji hêla dagirker û dijminên
wan ên dîrokî wek Ereb, Tirk û Îraniyan ve, dane nivîsandin, herwisa ji nifşekê
ta nifşeke din ji helbestvanan, mijar û wêneyên ciwaniyê ji surişta welêt bi
bedewiya jina Kurd ve girêdan, helbestên evînî, mirovahî û civakî bi hest û ramanên
xwe kirin di ber berjewendiya giştî, wek hişmendiya li dijî paşketin û
nezanînê, herwisa alîkariya diravî û cangoriyên di şoreş û serhildanên kurdî de
li rexekî, û piştgiriya berxwedana miletên bindest li seranserî cîhanê li
rexekî din bû.
Dema milet bi yek be wekî lehya giran e
Tutişt li ber xwe nagre tev pêl û girgirînek
Bi kerwanê demê re bibin heval û hogir
Li ber we kes xwe nagre ne axa ne jî beg
Li meydanê biqûrin wekî şêr û pilinga
Nevyên Guhderz û Rustem Sasan û Alê bermek
Ji ser milên xwe bavên barê sitem û zorê
Dewletek nû li darxin bi tac û text û serek
Em jî bi serfirazî bijîn di vê cîhanê
Ji welatê me pêve ji mer nîne deverek
Nexwe em dikarin
bêjin, ku nivîskarên Kurd ji encama bandora çand û edebiyata navnetewî li bîr û
ramanên wan, berhemên wan jî ketin bin wê bandorê, dema naverok, form û
zimanê xwe nû kirin, û karîn gaveke nû bavêjin, herwekî ev tişt di nav berhemên
wan ên curbecur de diyar e.
Hin helbestvan û nivîskar jî hene, xwedî nêrîneke edebî ye dîrokî ne, ku ew nêrîn derketiye holê û qonaxên bingehîn ên pêşketina hunerî ya edebiyata kurdî nîşan didin.
Tevî êş û azarên nivîskar û helbestvanên Kurd û rûbirûbûna wan li ber dadgehên ewlekarî, gelek ji wan di zindan û binçavkirinan de ne, û desteserkirina pirtûkên wan ji aliyê desthilatdarên dagîrkerên welatê wan ve, û nasnekirina nasname û zimanê wan, lê wan kêliyekê jî dudilî ne kir, berdewam man her ji bo ziman û edebiyata xwe tiştên ne hêsan gihandin bilindahiya wêjeya cîhanê, wisa wêjeya xwe gihandin astên herî bilind, bitaybet wêjeya kurdî ya hevdemê di dema zayîna cureyên edebî yên wekî gotar û çîrokên edebî de derketin holê.
Helbesta kurdî bi hemû
cureyên xwe ve di dema nû de bikar tên, lê helbet wek me gotî ku naverok, wêne,
hest û raman li gor rewşa cîhanê û taybetmendiya kurdî xwe guhertine û berve
pêşketin, teknolojî û şaristaniyê ve çûne.
Helbesta klasîk a hevdem ji helbesta kevnar zaye, parastina jêdera hunera resen a kevneşop dike, bi wêne û ciwankariyê re palbend e, lê wek mijar û naverok xwe jê guhertiye û bi rola helbesta nûjen radibe, ev şêwe xwe berve Riyalizim (Rasteqîn)ve ajotiye û li ba hin helbestvanan tevlihevî navbera Riyalizima Rasteqîne û Riyalizma Sosyalist çêkiriye.
Tîrêj:
Ger nebe
alîkarê şoreşgera
Te ji mîr û
beg û axan çi divê?
Rengê Tîrêj
neb êşa millet re bî
Te ji derd û
kul û daxan çi divê?
Di pesn û aferînê
(Nîlson Mandêla) de weha dibêje:
Te serfiraz kir efrîqa başûr
Ji destê dijmin bi kotk û zor
Hezar aferîn rêberê milet
Li te pîroz be ev tac û sewket
di 22 Azara2002ê de diçe ber dilovaniya Xudayê xwe.
Gor behişt be.
ليست هناك تعليقات: